Edebiyat + Öteki + Vicdan + Acıma

Bugün işimin arasında  nedense  "öteki" "vicdan azabı" "acıma"  kelimelerinin manası aklıma takıldı.  Düşündüm. Düşündüm. Bil bakalım aklıma ne geldi?  Vüs'at Orhan Bener'in Havva adlı öyküsü... Sana bir şey söyleyeyim mi, bu öyküyü içine sine sine okuyan biri,  vicdan ve acıma duygusunu öğrenir, asla bir başkasını öteki diye görmez. Bak şimdi...

Öykü şu cümlelerle başlar:

“Benim saçlarım yumuşak. Havva’nın saçları keçe gibi. Annem ustura ile iki defa kazıttı saçlarını uzasın diye, ama uzamadı, kısa kaldı. Burnu da öyle biçimsiz ki! Yamyassı. Tıpkı okul kitabımızdaki maymunun burnuna benziyor burnu. Hiç sevmiyorum onu. Pis hırsız.” 

Köyden getirilip evde besleme olarak büyütülen bir kızdır Havva. Kimi kimsesi yoktur. Öykünün anlatıcısı  ise evin kızıdır. O kadar hor görülüp eziyet edilmesine rağmen Havva'yı kıskanmaktadır. Anne ve kızı Havva'yı asla benimsemezler. Havva sürekli azarlanır, dövülür, bir yere giderken eve kilitlenir. Kilitlenmezse eğer alır başını gider diye düşünürler. Çamaşırlığa kilitlendiği bir gün, Havva kömürden zehirlenir. Evin babası Havva'yı köyüne göndermek ister. Anne göndermek istemez. Hem kimsesi yoktur köyde, hem de evde çok işe yaramaktadır. Havva kuvvetlidir. Özgürlüğü o kadar kısıtlanmıştır ki halıdaki beyaz kuşu keser. Tabii  bu sebeple gene dayak yer.  Bu ana-kız tam manasıyla  vicansızdırlar. Acıma duyguları gelişmemiştir.

"Annem, bugün onu bir temiz dövdü. Tabii döver. Misafir odamızdaki güzelim halımızı kesmiş. Deli mi ne? Annem: "Kız niye kestin halıyı?" dedi. O: "Kuş var halının içinde," dedi "Beyaz kuş. Onu çıkartacaktım." Gördün işte kuşu. Bir "Töbe töbe ana" bellemiş, onu söyler."

Sonunda fena hastalanır Havva. Çünkü çöpe atılan paslı yağ tenekesinin dibini sıyırmış yemiştir. Yazar öykünün finalini anlatıcının dilinden şöyle bitirir:   

"Annem Havva’nın yanına gitti, yatağına diz çöktü. “Kızım Havva iyi misin evladım?” dedi. “Bak iyileştin artık. Canın bir şey istiyor mu? Ne pişireyim sana?” Havva baştan bir şey demedi. Sonra gözünü iri iri açtı: “Baklava,” dedi. Sonra da öldü."

Bu öykü resmen insanın canını acıtan öykülerdendir. Düşünebiliyor musun, bir çocuk diğerine düşman... Düşman olduğu kim? Öteki...  Öykünün başından itibaren ötekinin ölmesini ister. Vüs'at O. Bener asla duygu sömürüsü yapmaz. İlginç bir anlatımı ve tadı vardır. Öykü gene oturur insanın yüreğine... Konusu itibariyle çarpar okuyanı gene..

Merak uyandıran uslûbuyla, okurken başka bir şey göremez okuyucu, cümleleri sabırsızca ardı ardına kovalamak ister. Edebiyat gene insan hallerine misaller vermektedir vermesinde de, bu kez insan hallerinin örnekleri, Vüs'at O. Bener'in kendine has o şahane öykü dokumasıyla izlemektedir. Son arzusunda iştahla baklava isteyen Havva, öykünün başından itibaren kendisini öteki gören anne ve kıza feci bir acıma duygusu miras bırakır.  Sana bir şey söyleyeyim mi, tüm yüreğimle inanıyorum, böyle öyküleri okuyarak büyüyecek çocuklar, asla kimseye "öteki" gözüyle bakamazlar. Çünkü  Vüs'at O. Bener'in öykülerini okuyanlar, onun öykülerinin yarattığı azabı ömür boyu vicdanlarından atamazlar.